PSS Klinische Biologie : Samen voor efficiënte zorg

Welke uitdagingen voor klinische biologie willen we aanpakken?

Laboratoriumtests worden in de eerstelijnszorg frequent ingezet voor screening, diagnose en opvolging. In de ambulante sector worden jaarlijks ongeveer 16 miljoen voorschriften voor laboratoriumonderzoek uitgevoerd, wat neerkomt op een jaarlijkse uitgave van meer dan 670 miljoen euro van de verplichte ziekteverzekering.

Een aanzienlijk deel van deze aanvragen betreft laboratoriumtests of herhalingsonderzoeken waarvoor weinig wetenschappelijk bewijs bestaat. Dit gaat ten koste van het budget van de verplichte ziekteverzekering en heeft tot gevolg dat

• de doelmatigheid van de ingezette middelen van de verplichte ziekteverzekering wordt ondermijnd
• de kwaliteit van de zorg negatief wordt beïnvloed, aangezien onnodige extra onderzoeken bij patiënten leiden tot tijdverlies terwijl ze ook onnodige bezorgdheid veroorzaken.

Hoe wensen we hier een antwoord op te bieden?

Het platform Prescription Search Support (PSS) Klinische Biologie zal gezamenlijk ontwikkeld worden door het RIZIV en door de FOD Volksgezondheid. Dit platform wil voorschrijvers ondersteunen bij het selecteren van de meest verantwoorde labo-onderzoeken, op basis van voor België gecertificeerde aanbevelingen die berusten op wetenschappelijke bewijzen.

De tool zal ingezet worden in de eerste lijn, geïntegreerd worden in de voorschrijfsoftware van huisartsen, en zal fungeren als referentiebibliotheek voor goede praktijken. 

Door de relevantie van aangevraagde labo-onderzoeken te verbeteren, draagt ​​PSS klinische biologie bij aan effectievere zorg en een meer doelmatig gebruik van labo-onderzoeken binnen het Belgische gezondheidsecosysteem. Op die manier kunnen we aan elke patiënt, met dezelfde middelen, een meer gepaste zorg bieden.

Algemeen kader

De uitwerking van dit project is gestart in 2023. De uitrol in de praktijk is voorzien voor 2028. We werken tot en met 2028 met verschillende partners samen om deze ondersteuningstool te ontwikkelen en uit te rollen.

De ontwikkeling van deze tool kan slechts succesvol zijn als we samenwerken met alle betrokken partijen: de huisartsen, de klinisch biologen, de privé en ziekenhuis laboratoria, de verzekeringsinstellingen, de patiëntenverenigingen, eHealth, en de eerstelijns softwarepakketten.

Dit project voorziet in een integratie met het patiëntendossier, en in een aansluiting op zowel bestaande software van laboratoria als op digitale aanvraagmogelijkheden voor digitale verwijsvoorschriften.

Voor wie is dit project bedoeld ?

Dit project richt zich tot zorgverstrekkers die als individu of binnen een instelling optreden:

• Huisartsen (als individu of binnen een groepspraktijk)
• Specialisten die patiënten in eerste lijn ontvangen
• Medische huizen
• Klinisch biologen
• Studenten geneeskunde

Het project richt zich eveneens tot laboratoria, zowel de particuliere als de ziekenhuislaboratoria.

Welke uitdagingen willen we aanpakken met betrekking tot labo-onderzoeken?

In België zijn er momenteel nog maar weinig algemeen toepasbare, gecertificeerde richtlijnen beschikbaar voor labo-onderzoeken. Hierdoor stelt elk labo zijn eigen richtlijnen op, afgestemd op de terugbetalingsrichtlijnen van de verplichte ziekteverzekering. Dit leidt soms tot uiteenlopende werkwijzen in de verschillende regio’s van het land. Elk labo heeft daardoor zijn eigen labo-aanvraagformulier ontwikkeld: in Vlaanderen veelal gedigitaliseerd, in Wallonië en Brussel, en ten dele in Vlaanderen, nog vaak op papier. Ook de manier waarop staalafname gebeurt, verschilt sterk tussen de regio’s.

Door voortdurende wetenschappelijke en technologische vooruitgang, en de beschikbaarheid van nieuwe inzichten, ontstaan er regelmatig nieuwe types labo-onderzoeken. In zo’n context is het moeilijk voor een huisarts om up-to-date te blijven met de laatste wetenschappelijke inzichten en uit al dit aanbod het juiste onderzoek te kiezen voor zijn/haar patiënt. Daarnaast zijn er veel labo-onderzoeken waarvoor weinig wetenschappelijk bewijs bestaat. Dit is ook het geval voor de frequentie waarmee sommige van deze labo-onderzoeken worden aangevraagd. Dit gaat ten koste van het budget van de verplichte ziektekostenverzekering en van de kwaliteit van de zorg vanwege de vele onnodige extra onderzoeken, en de daar bijhorende zorgen en tijdsverlies van de patiënten.

Aangezien de kosten van labo-onderzoeken gedragen worden door de patiënt en het ziekenfonds, en eventuele klachten hierover vooral bij de laboratoria terechtkomen, wordt het niet doelmatig gebruik van labo-onderzoeken weinig in vraag gesteld. Gegeven het feit dat in de ambulante sector jaarlijks 16 miljoen voorschriften voor laboratoriumtests worden aangemaakt, goed voor een budget van ruim 670 miljoen Euro, is het een doelstelling om de onnodige oververtegenwoordigde labo-onderzoeken terug te dringen. Dit verklaart dan ook waarom het project zich in eerste instantie focust op de ambulante sector.

Soms vraagt de patiënt zelf om bijkomende testen te laten uitvoeren. In dergelijke gevallen kan PSS Klinische Biologie de arts ondersteunen door aan te tonen dat de (niet) aangevraagde testen in overeenstemming zijn met de gecertificeerde richtlijnen. Daarnaast kan dit hulpmiddel de arts ondersteunen in het samenbrengen van alle relevante informatie uit het elektronische patiëntendossier om zo tot een weloverwogen keuze van de meest geschikten labo-onderzoeken te komen.

Door de relevantie van aangevraagde labo-onderzoeken te verbeteren, draagt ​​PSS klinische biologie bij aan een effectievere zorg en doelmatiger gebruik van labo-onderzoeken binnen het gezondheid ecosysteem van België. Op die manier kunnen we binnen het bestaande budget elke patiënt de meest gepaste zorg bieden.

Waarom een beslissingsondersteunend platform ?

Het platform PSS Klinische Biologie heeft als doel:

Efficiëntiewinst te genereren door meer patiënten te voorzien van adequate en hoogwaardige zorg met dezelfde middelen (infrastructuur, aantal zorgverleners), en zo de gepastheid en dus ook de doelmatigheid van de zorg te verbeteren.

Dit manifesteert zich onder meer als volgt:

Globaal gezien

• Betere benutting van beschikbare budgetten
• Snellere beschikbaarheid op het terrein van verbeteringen en nieuwe kennis
• Minder onnodig herhaalde labo-onderzoeken
• Beter inzicht in de noden aan labo-onderzoeken (en apparatuur die hiervoor nodig is), en daaruit volgend snellere beleidsinformatie
• Betere beleidsinformatie dankzij betere en snellere monitoring van voorschrijfgedrag
• Meer capaciteit voor gerechtvaardigde onderzoeken
• Beter inzicht in de redenen waarom voorschrijvers afwijken van richtlijnen

Voor de patiënt

• Kleinere kans dat een onterecht laboratoriumonderzoek wordt voorgeschreven
  • Meer toepasselijke/ verantwoorde onderzoeken
  • Minder onnodige onderzoeken
• Meer gericht gebruik van beschikbare patiëntgegevens bij beslissing over noodzaak nieuw onderzoek
• Meer frequent gebruik van de laatste stand van medische wetenschap (evidence-based practice) bij voorstellen van voor de patiënt meer gepaste labo-onderzoeken

Voor de voorschrijver :

• Tijdswinst bij het zoeken naar wetenschappelijke evidentie of het constant zichzelf bijscholen op vlak van beschikbare evidentie
• Betere zelfevaluatie dankzij betere en snellere monitoring van voorschrijfgedrag (lokaal, nationaal)
• Tijdswinst door koppeling van de tool met patiëntgegevens
• Betere begeleiding bij voorschrijven (met bv alerts wanneer niet gepast beleid wordt voorgeschreven)
• Behoud van therapeutische vrijheid; voorschrijver kan ten allen tijde afwijken van de aanbevelingen mits motivatie van zijn beslissing
• De tool werkt het best als het patiëntendossier gestructureerd is ingevuld. Dit betekent indirect een incentive voor de voorschrijver om het patiëntendossier meer gestructureerd in te vullen​ en up-to-date te houden

Voor de labo’s :

• Duidelijkheid over uitrol nationale richtlijnen maakt dat elk labo de vertaalslag van nieuwe evidentie niet meer telkens zelf in zijn systemen dient te voorzien daar dit nu op nationaal vlak gebeurt

Voor de klinisch biologen :

• Relevante info over het aangevraagde onderzoek kan asynchroon via de tool worden opgevraagd zonder hiervoor de voorschrijver te moeten bellen (efficiëntiewinst!)
• Context informatie, die aan de basis lag voor de ondersteuningsvraag aan PSS, helpt ook de klinisch bioloog in het interpreteren van de labo-aanvragen.

De voordelen op vlak van het verbeteren van de gepastheid van de zorg :

• Minder onnodige onderzoeken
• Grotere capaciteit voor gerechtvaardigde onderzoeken
• Meer gepaste / oordeelkundige onderzoeken 
• Kleinere kans dat onterechte laboratoriumonderzoeken worden voorgeschreven
• Frequenter worden patiëntengegevens en laatste stand van medische wetenschap betrokken bij diagnostiek en behandeling

Hoe garanderen RIZIV en FOD Volksgezondheid de kwaliteit van de tool PSS Klinische Biologie?

• PSS baseert zich op gecertificeerde richtlijnen voor België
• Deze gecertificeerde richtlijnen worden vertaald naar machineleesbare beslissingsregels. Hierdoor kan de bibliotheek met deze beslissingsregels worden geïntegreerd in een digitale tool. Deze beslissingsregels zijn eveneens gecertificeerd.
• De beslisregels worden opgenomen in de database van beslisregels die aan de basis liggen van het PSS-systeem.
• Nieuwe of geüpdatete richtlijnen triggeren de automatisch herziening van de beslisregel én van de elektronische bibliotheek van PSS.
• Er is een continu proces van verbetering voor PSS zelf
• RIZIV zal een quality management system hebben bij lancering van de toepassing in productie
• De toepassing zal bij lancering voldoen aan de Europese vereisten in het kader van de Medical Device Regulation

Geleidelijke invoering van richtlijnen en ontwikkeling van het PSS-instrument voor klinische biologie

Ontwikkeling richtlijnen en beslisregels :

• Eind Q2 2025 waren de eerste 5 richtlijnen en daaraan gerelateerde beslisregels beschikbaar, met name voor cardiovasculaire screening, hypertensie, diabetes mellitus type 2, Seksueel overdraagbare aandoeningen, chronische nierinsufficiëntie
• Eind Q2 2026 zal een nieuwe reeks van 5 richtlijnen en daaraan gerelateerde beslisregels afgerond worden, met name: Vermoeidheid, Check-up (verschillende leeftijdsgroepen), Zwangerschap (preconceptie, vroege zwangerschap, opvolging zwangerschap), levertesten, schildklier testen
• 2027 en 2028: dit proces zal worden herhaald om minimale ondersteuning voor bepaalde profielen te garanderen, zodat het PSS-systeem probleemloos kan worden gebruikt.

Ontwikkeling van de digitale tool PSS Klinische Biologie:

• Er zal tegen september 2026 een educatieve tool ontwikkeld worden die kan ingezet en uitgetest worden in een pilootfase bij studenten geneeskunde aan de verschillende Belgische universiteiten.
• Er zal in 2028 door RIZIV een digitale verwijsvoorschrift-tool voor labo-aanvragen beschikbaar gesteld worden in de eerstelijns voorschrijfsoftware, waarin de ondersteuning door PSS Klinische Biologie zal ingebed worden. Het zal met andere woorden een 2-in-1 tool zijn die voorschrijvers in staat stelt om zowel een verwijsvoorschrift aan te maken – zoals aangeboden door het RIZIV – als ondersteuning te ontvangen via PSS bij het selecteren van het meest gepaste labo-onderzoek. Vooraleer dit uitgerold wordt naar elke huisarts, zal dit eerst op beperkte schaal worden uitgetest in enkele concrete praktijksituaties.